Андарзҳои аз ҷониби Фарҳангшинос нашршуда
Ин шеваи андеша, ки инсон дар он қисмати сайёра басар мебарад, ки мавҷудияти он имкон дорад( он принсипи антропӣ номида мешавад) маънӣ дорад, фақат агар сайёра имконияти ҳар ранг тазоҳур кардан дошта бошад. Агар дунё дар ҳар ҷо якранг мебуд, пас он эҳтимолият кам буда, ки (кори) мо бинобар аблаҳӣ омад кардааст, то дар дунёе қарор бигирем, ки дар он ҷо махсус ҳама чизро барои мо сохтаанд. Оё мо фикр мекардем, ки шояд, Худо ҳама чизро тавре сохта, ки дар ин дунё зиндагӣ бикунем. Вале дар назарияи мо худи Сайёра ҳама шароити лозимро интихоб кардааст: дар як ҷо барои мо мувофиқ, дар ҷойи дигар барои ягон нафари дигар мувофиқ. Агар аз идеяи «ҳамаи чиз дар сайёра имкон дорад» даст бикашем, пас ин муамморо, ки «чаро бисёр чизҳо махсус ба мо мувофиқ гардонида шудаанд?»- ҳаллу фасл кардан бисёр мушкил аст.
Душмани асосии дониш на ҷаҳолат, балки чашмбандии илм аст.
Дар олами машҳур миллион миллиард офтобро дарёфтан мумкин аст. Бинобар ҳамин, мо ҳамон қадар сайёраҳои ба Замин монандро дорем. Инкор кардани ҳаёт дар он бениҳоят фавқуллода аст. Агар он дар Замин пайдо шуда бошад, пас чаро дар ҳамон сайёраҳое, ки шароиташон ба Замин монанданд, ба вуҷуд намеоянд? Шояд шумораи онхо нисбат ба офтоб хеле кам бошад, аммо онҳо бояд бошанд. Метавон ҳаётро то 50, 70, 90 фоиз дар ҳамаи ин сайёраҳо инкор кард, аммо ҳамаи онҳоро инкор намудан ғайриимкон аст.
Кашфиётҳои кайҳонӣ ҳар садсола унвони моро паст мекунанд. То он даме, ки астрономҳо дар атрофи офтоб сайёраҳои дигарро пайдо накарданд, замин беназир ҳисобида мешуд. Он гоҳ мо тахмин мезадем, ки Офтоб беназир аст, аммо фаҳмидем, ки ситораҳои бешумори осмони шабона ҳамон офтобанд. Баъд мо ба қароре омадем, ки галактикаи мо, Роҳи Каҳкашон ин Коинот аст, аммо ба зудӣ мо дарёфтем, ки бисёр доғҳои хира дар осмон галактикаҳое мебошанд, ки манзараи кайҳониро нишон медиҳанд. Имрӯз тасаввур кардан хеле осон аст, ки Коинот ҳама чизест, ки дар ҷаҳон аст. Ба ҳар ҳол назарияҳои нави кайҳоншиносӣ, инчунин имконнопазирии нотакрори ягон чиз аз мо доимо талаб мекунанд, ки бояд ба зарбаи ниҳое омода бошем, яъне ба далели мавҷудияти Коиноти гуногун Мултикоинот, ки дар доираи он мо яке аз пуфакҳои бешумор ҳастем, ки моддаи кайҳонӣ ба он печидааст.
Зарбулмасаалҳо хилофи яке дигарнд. Дар ҳамин ихтилоф ҳикмати мардумишон нуҳуфтаанд.
Шояд таҳоҷуми миррихиён барои одамон бе нафъ нахоҳад буд; вай аз мо бовари орому осударо ба оянда, ки ба чунин осонӣ ба завол меравад, бигрифт, вай ба илми мо донишҳои бузургро ато кард, вай тарғиби идеяро дар мавриди созмонёбии воҳиди инсоният мусоидат кард.